شروع سال ۲۰۲۳، برای غول‌های شبکه‌های اجتماعی چندان خوشایند نبود. تنها در ایالات متحده، برگزاری جلسات کنگره به همراه شکایت‌های متعدد، موجی از واکنش‌ها به‌دنبال داشت و خیلی‌ها رو وادار کرد به رابطه‌شون با پلتفرم‌هایی مثل تیک‌تاک (TikTok)، اینستاگرام (Instagram) و فیسبوک (Facebook) دوباره فکر کنن.
با این حال، در راستای حفاظت از کودکان در فضای شبکه‌های اجتماعی، برخی ایالت‌های آمریکا و کشورهای دیگه تصمیم گرفتن پا رو فراتر بذارن و قوانین جدیدی رو معرفی کنن که مستقیماً روی نحوه‌ی استفاده‌ی کودکان و نوجوانان از این اپلیکیشن‌ها تأثیر می‌ذاره. اما این قوانین جدید چه تأثیری روی بچه‌ها دارن؟ و خانواده‌ها چطور می‌تونن امنیت عزیزان‌شون رو موقع اسکرول‌کردن در شبکه‌های اجتماعی تأمین کنن؟
قوانین شبکه‌های اجتماعی برای بچه‌ها چه شکلی هستن؟
موج طرح‌های پیشنهادی که در سال ۲۰۲۳ ارائه شد، شامل طیف گسترده‌ای از ایده‌هاست. بعضی از کشورها یا ایالت‌ها روی کنترل‌های خانوادگی تمرکز کردن؛ مثل محدودیت سنی و دریافت اجازه از والدین، و بعضی‌های دیگه مستقیماً سراغ خود پلتفرم‌ها رفتن تا نحوه‌ی طراحی و عملکردشون برای نوجوان‌ها رو اصلاح کنن.
برای نمونه، قانون “نظارت بر شبکه‌های اجتماعی” در ایالت یوتا (Utah’s Social Media Regulation Act):
-
نیاز به رضایت والدین برای ایجاد حساب توسط افراد زیر ۱۸ سال رو الزامی کرده
-
برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی در بازه‌ی زمانی ۱۰:۳۰ شب تا ۶:۳۰ صبح محدودیت ایجاد کرده
-
به والدین و سرپرست‌ها اجازه‌ی دسترسی به حساب‌ها و پست‌های فرزندانشون رو می‌ده
-
شرکت‌ها رو موظف می‌کنه ابزارهایی برای محدود کردن زمان استفاده‌ی بچه‌ها از شبکه‌های اجتماعی ارائه بدن
-
حساب‌های افراد زیر ۱۸ سال رو از نتایج جستجو مخفی می‌کنه
-
ارسال پیام خصوصی از سوی افرادی که در لیست دوستان یا دنبال‌کننده‌های کودک نیستن رو ممنوع می‌کنه
از طرف دیگه، قانون جدید در ایالت کالیفرنیا با هدف قرار دادن خود شرکت‌های شبکه اجتماعی، قصد داره قرار گرفتن بچه‌ها در معرض محتوای آسیب‌زا رو کاهش بده. در این قانون، پلتفرم‌ها حق ندارن الگوریتم‌هایی طراحی کنن که تعامل کاربران کودک رو به بهای نادیده‌گرفتن ایمنی، سلامت و رفاه اون‌ها، اولویت قرار می‌ده.
این قوانین جدید شبکه‌های اجتماعی چه معنایی برای کودکان و نوجوانان دارند؟
با گذشت زمان، تأثیر استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر سلامت دیجیتال و روانی کودکان بیشتر مورد بررسی و درک قرار می‌گیرد. هم‌زمان با اینکه کودکان زمان بیشتری را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند، نگرانی‌هایی درباره‌ی تأثیر آن بر سلامت روان، میزان تمرکز، و اعتیادآور بودن این پلتفرم‌ها برای مغز در حال رشد آن‌ها به وجود آمده است.
چالش‌های خطرناک نیز در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شوند. با ورود فشار اجتماعی به دنیای دیجیتال، نگرانی واقعی وجود دارد که کودکان ممکن است برای تقلید از رفتارهای پرریسک و گاه احمقانه‌ای که در فضای آنلاین می‌بینند، احساس اجبار کنند. تاکنون حداقل ۲۰ مورد مرگ به چالش‌های خطرناک تیک‌تاک نسبت داده شده که از ابتدای سال ۲۰۲۲ آغاز شده‌اند.
همین نگرانی‌ها باعث شده که در ایالت‌های مختلف آمریکا و کشورهای دیگر، طرح‌هایی برای قانون‌گذاری در این زمینه مطرح شود. در هنگام امضای قوانین ایالت یوتا، فرماندار این ایالت، اسپنسر کاکس، به مطالعاتی اشاره کرد که بین استفاده‌ی بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی و افزایش مشکلات روانی ارتباط مستقیم نشان می‌دهند. او ابراز امیدواری کرد که این قوانین بتوانند خطر اعتیاد را کاهش دهند، از کودکان هنگام استفاده از شبکه‌های اجتماعی محافظت کنند، و پلتفرم‌های دیجیتال را در برابر آسیب‌های واردشده به کودکان—چه جسمی، روانی یا مالی—پاسخ‌گو نگه دارند.
محدودیت‌های شبکه‌های اجتماعی در کشورهای دیگر چگونه است؟
در بسیاری از نقاط جهان، به‌ویژه در اروپا، اقدامات قانونی برای محدود کردن دسترسی کودکان به شبکه‌های اجتماعی آغاز شده است.
قانون ایمنی آنلاین بریتانیا در اواخر سال ۲۰۲۳ اجرایی شد. این قانون با هدف محافظت از نوجوانان در فضای مجازی، شرکت‌های فناوری را نسبت به محتوای مضر مسئول می‌داند که ممکن است جوانان در پلتفرم‌هایشان با آن مواجه شوند.
فرانسه هم قانونی را تصویب کرده که مستقیماً به مقابله با آزار سایبری، اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی و مواجهه‌ی کودکان با محتوای مضر می‌پردازد. طبق این قانون، که در ژوئن ۲۰۲۳ در مجلس سنا تصویب شد، اگر فرزندی زیر ۱۵ سال باشد، والدین باید دسترسی او به شبکه‌های اجتماعی را تأیید کنند. همچنین والدین می‌توانند مستقیماً درخواست حذف یا تعلیق حساب فرزندشان را بدهند و پلتفرم‌ها باید ابزارهایی برای محدودسازی زمان استفاده کودکان ارائه دهند.
این قوانین چه تأثیری بر شرکت‌های شبکه‌های اجتماعی دارد؟
طبق قوانین جدید، پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی باید فرآیند احراز هویت سنی را برای کاربران جوان اجرا کنند؛ اگرچه مشخص نشده که این کار دقیقاً چگونه انجام شود. تاکنون اغلب پلتفرم‌ها صرفاً به صداقت کودکان در وارد کردن سن‌شان تکیه کرده‌اند، که برای بیشتر والدین واضح است، راهکار چندان مؤثری نیست.
همچنین شرکت‌ها اجازه‌ی جمع‌آوری داده‌های کودکان و نمایش تبلیغات هدفمند به آن‌ها را نخواهند داشت. این یعنی غول‌هایی مثل اینستاگرام، تیک‌تاک و فیسبوک باید نحوه‌ی نمایش تبلیغات به کاربران زیر ۱۸ سال را بازطراحی کنند. مثلاً تیک‌تاک هم‌اکنون برای کاربران زیر ۱۳ سال تبلیغی نمایش نمی‌دهد، اما نوجوانان ۱۳ سال به بالا همچنان تبلیغات می‌بینند، که با اجرای این قوانین باید تغییر کند.
کارشناسان حقوق دیجیتال نسبت به این قوانین انتقاداتی دارند، از جمله اینکه ممکن است حقوق اساسی همچون حریم خصوصی، دسترسی به اطلاعات، و آزادی بیان را نقض کند. در برخی ایالت‌ها، اگر نوجوانی کارت شناسایی نداشته باشد، عملاً نمی‌تواند وارد شبکه‌های اجتماعی شود. بنابراین اگرچه محدودیت‌ها روی میز هستند، اما الزاماً به‌معنای اجرایی شدن‌شان نیست. در ایالت آرکانزاس آمریکا، که یکی از مناطق پیشرو در وضع این قوانین بود، قاضی فدرال قانون پیشنهادی را مسدود کرد و آن را مغایر با قانون اساسی دانست.
چطور می‌تونم خودم از فرزندم در شبکه‌های اجتماعی محافظت کنم؟
با داغ‌تر شدن بحث ایمنی نوجوانان در فضای مجازی، بسیاری از خانواده‌ها در پی یافتن راه‌هایی هستند تا بدون در نظر گرفتن محل زندگی‌شان، از فرزندشان هنگام استفاده از شبکه‌های اجتماعی محافظت کنند.
چه قوانین اجرا شوند چه نه، نوجوانان باید بتوانند از جنبه‌های مثبت دنیای دیجیتال بهره‌مند شوند. با وجود همه چالش‌هایی که پلتفرم‌های اجتماعی با آن روبه‌رو هستند، این فضاها به این زودی‌ها از بین نمی‌روند. خانواده‌ها باید با هم همکاری کنند تا محیطی امن و آموزشی برای فرزندان‌شان فراهم آورند.
برخی راهکارهای مؤثر برای محافظت از کودکان در شبکه‌های اجتماعی:
-
تشویق نوجوانان به دنبال کردن حساب‌های مفید و مثبت، که محتوای انگیزشی، الهام‌بخش یا آموزشی دارند.
-
یاد دادن آگاهی نسبت به زمان و نوع محتوای مصرفی. مثلاً توقف در حین اسکرول کردن برای فکر کردن یا گذاشتن گوشی برای انجام کاری دیگر.
-
ایجاد زمان‌های بدون موبایل، مثلاً با برنامه‌ریزی خانوادگی یا استفاده از ابزارهایی مثل پیناردین که امکان مسدود کردن دسترسی در ساعات خاص را فراهم می‌کند.
-
تعیین مرزها و قوانین مشخص، و رسیدن به توافقی شفاف درباره‌ی کارهایی که کودک مجاز است در فضای آنلاین انجام دهد. بسته به سن فرزند، می‌توان دسترسی به بعضی اپلیکیشن‌ها را محدود کرد. همچنین پیشنهاد می‌شود توافق‌نامه‌ی دیجیتال خانوادگی تنظیم شود تا انتظارات مشخص باشند و گفتگو درباره‌ی آن ادامه‌دار باشد.
آینده‌ی محدودیت‌های شبکه‌های اجتماعی چه خواهد بود؟
پیش‌بینی می‌شود که قوانین مشابه آنچه در ایالت یوتا، فرانسه و بریتانیا تصویب شده، نه‌تنها در آمریکا و اروپا، بلکه در کشورهای دیگر و مناطق مختلف جهان نیز به تصویب برسند.
«آینده‌ی این محدودیت‌ها به مسئله‌ی تعادل بین حقوق و وظایف اساسی مختلف بستگی دارد — مثل حق کودک برای حفظ حریم خصوصی و خودمختاری، در برابر حق و مسئولیت والدین برای آموزش و محافظت از فرزندان‌شان»، این را لوکرتزیا برتو، وکیل حقوقی در مؤسسه‌ی Across Legal، بیان می‌کند.
او که در زمینه‌ی حریم خصوصی و مسائل آنلاین کودکان تخصص دارد، در گفت‌وگو با پیناردین درباره‌ی پیامدهای این محدودیت‌ها توضیح می‌دهد:
«در اتحادیه اروپا، طبق مقررات عمومی حفاظت از داده‌ها (GDPR)، حداقل سن لازم برای اینکه یک نوجوان بتواند به‌طور مستقل با پردازش داده‌های شخصی‌اش در شبکه‌های اجتماعی یا پلتفرم‌های آنلاین دیگر موافقت کند، ۱۶ سال تعیین شده است. البته کشورهای عضو اتحادیه می‌توانند این سن را تا ۱۳ سال کاهش دهند — مثلاً اسپانیا این سن را ۱۴ سال در نظر گرفته است.
علاوه بر این، حقوق حریم خصوصی خود کودکان نیز (حتی در برابر والدین‌شان) تحت حمایت قرار دارد، که همین موضوع می‌تواند نظارت والدین بر فعالیت‌های آنلاین فرزندان‌شان را تا حدی محدود کند.»
دوران جدیدی از قوانین و محدودیت‌ها برای کودکان
قانون‌گذاران و نهادهای دولتی در تلاش‌اند تا شبکه‌های اجتماعی را به فضایی سالم‌تر و کم‌ضررتر برای رشد آنلاین کودکان تبدیل کنند. در همین حال، والدین نیز خواهان دید بهتر و کنترل بیشتری بر محتوایی هستند که فرزندان‌شان در شبکه‌های اجتماعی و حتی در محیط‌هایی مانند بازی‌های آنلاین در معرض آن قرار می‌گیرند.
برخی کشورها نیز با اشتیاق بیشتری در این مسیر گام برمی‌دارند. برتو به برخی تغییرات اخیر در قانون کودکان بریتانیا اشاره می‌کند. «کمیسیونر حفاظت از اطلاعات (ICO) اخیراً از شرکت‌های سازنده‌ی بازی‌های ویدیویی خواسته تا اقدامات قوی‌تری برای مدیریت جمع‌آوری داده‌های افراد زیر ۱۸ سال اعمال کنند — از جمله غیرفعال‌سازی پروفایل‌سازی کاربران کودک، و رعایت کدهای رفتاری ویژه برای توسعه‌دهندگان بازی و همچنین راهنمایی‌های عمومی‌تر برای پلتفرم‌های آنلاین، به‌ویژه در حوزه‌ی شبکه‌های اجتماعی.»
هرچند این مسیر به‌تدریج طی خواهد شد، انتظار می‌رود در سال‌های آینده لوایح و مقررات جدیدی پیشنهاد یا تصویب شوند تا هم به کودکان و هم به بزرگ‌ترها کمک کنند بین دنیای دیجیتال و واقعی تعادلی دوباره برقرار کنند، در عین حال که ایمنی آنلاین کودکان و سلامت روان آن‌ها نیز تقویت می‌شود.
تا آن زمان – و حتی بعد از آن – خانواده‌ها باید گفت‌وگو با فرزندان‌شان را حفظ کنند و از ابزارهای دیجیتال و راهکارهای سلامت روان موجود استفاده کنند تا کودکان در مسیر کشف دنیای شبکه‌های اجتماعی، امن‌تر و آگاه‌تر قدم بردارند.
