تا حالا شده با کودکی طرف باشی که اصلاً حواسش به حرفت نیست یا کاری که باید انجام بده رو نصفه‌کاره ول می‌کنه؟ شاید کاری رو شروع کنه ولی سریع حواسش پرت شه؟ اینا دغدغه‌های رایجی هستن که خیلی از پدر و مادرها باهاش درگیرن، مخصوصاً تو دنیای امروز که پرت شدن حواس برای بچه‌ها و نوجوان‌ها خیلی راحت‌تر از قبله.
خیلی از والدین نگران این هستن که تکنولوژی تمرکز بچه‌ها رو کم کرده—و راستش بی‌راه هم نمی‌گن. اما نکته‌ی مهم اینه که همین تکنولوژی می‌تونه کمک کنه بچه‌ها بهتر تمرکز کنن و کاراشونو به‌درستی انجام بدن. کلید ماجرا اینه که یادشون بدیم چطور از گوشی و اپ‌هاشون به نفع خودشون استفاده کنن، نه برعکس.
بچه‌ی من باهوشه، ولی تمرکز نداره!
یکی از چیزایی که خیلی از والدین رو اذیت می‌کنه اینه که می‌دونن بچه‌شون توانایی انجام یه کاری رو داره، ولی چون تمرکز نمی‌کنه، نمی‌تونه اون کار رو تموم کنه یا موفق بشه. مهمه بدونیم هوش، فقط یه بخش از عملکرد مغزه و شامل جنبه‌های مختلفی می‌شه.
تمرکز داشتن و توجه کردن، فقط یه بخش از مجموعه‌ای از مهارت‌های مغزی به اسم “کارکردهای اجرایی” (executive functions) هست. یعنی یه کودک ممکنه از نظر هوشی خیلی قوی باشه، ولی مهارت تمرکز و توجهش ضعیف‌تر از بقیه‌ی بچه‌ها باشه.
و فراموش نکنیم که همه‌ی بچه‌ها (و حتی بزرگ‌ترها) گاهی دچار حواس‌پرتی می‌شن، مخصوصاً وقتی کاری که انجام می‌دن براشون جذاب نیست، زیادی سخته یا یکنواخت شده. یعنی اگه یه بچه تمرکز نداره، به این معنی نیست که باهوش نیست! حتی اگه کودک تشخیص‌هایی مثل بیش‌فعالی یا کم‌توجهی (ADHD) داشته باشه، باز هم می‌شه روی مهارت تمرکز کار کرد و اونو تقویت کرد.
آیا تکنولوژی تمرکز کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
با توجه به اینکه ابزارهای دیجیتال و رسانه‌ها تقریباً به همه‌ی جنبه‌های زندگی ما وارد شدن، نگرانی درباره‌ی اثرشون روی کودکان و نوجوان‌ها کاملاً طبیعیه. تمرکز یکی از مهم‌ترین دغدغه‌هاست، چون خیلی از والدین و معلم‌ها می‌گن که بچه‌های امروز سخت‌تر از گذشته می‌تونن روی کارها تمرکز کنن، چه در مدرسه، چه در خانه.
تحقیقات انجام‌شده نشون می‌ده استفاده‌ی زیاد از رسانه‌ها و اپلیکیشن‌های اجتماعی می‌تونه باعث کاهش توانایی تمرکز و کاهش دامنه‌ی توجه در بچه‌ها و نوجوان‌ها بشه.
اما باید حواسمون باشه که صرفاً استفاده از تکنولوژی به معنی کاهش تمرکز نیست—مخصوصاً وقتی محدودیت‌های منطقی براش در نظر گرفته بشه و بچه‌ها فعالیت‌های متناسب با سنشون انجام بدن که نیاز به صفحه نمایش نداره.
از انجام چند کار رسانه‌ای همزمان پرهیز کنید
یکی از بدترین عوامل کاهش تمرکز، چندوظیفگی رسانه‌ای (media multitasking) هست؛ یعنی استفاده از چند ابزار یا اپ به‌طور همزمان. مثلاً بچه‌ات در حال تماشای یه برنامه‌ی تلویزیونی‌ه، همزمان تو شبکه‌های اجتماعی چرخ می‌زنه و با دوستاش چت می‌کنه.
تحقیقات نشون دادن که این رفتار تو بین بچه‌ها و نوجوان‌ها خیلی رایجه و باعث می‌شه مغزشون عادت کنه که نتونه برای مدت طولانی روی چیزی تمرکز کنه.
چند راهکار ساده برای کاهش این رفتار:
-
تلویزیون یا وسایل دیگه رو موقع انجام کارهای مهم مثل تکالیف، خاموش کنین.
-
وقتی بچه‌تون داره بازی می‌کنه یا تلویزیون می‌بینه، گوشی یا تبلتش رو بذاره کنار یا از اتاق خارج کنه.
-
موقع تماس تلفنی، فقط روی اون تماس تمرکز کنه—نه اینکه همزمان تو شبکه‌های اجتماعی بچرخه یا تلویزیون ببینه.
-
زمان‌هایی از روز رو مشخص کنین که هیچ ابزار دیجیتالی استفاده نشه—مثلاً وقت غذا خوردن، انجام تکالیف، مطالعه‌ی آزاد یا حتی مراقبت‌های شخصی.
چطور می‌تونم کمک کنم بچه‌م تمرکز بیشتری داشته باشه؟
برای تقویت تمرکز در کودکان و نوجوانان راه‌های مختلفی وجود داره. اینا چند نکته‌ی کلی هستن که می‌تونین اجرا کنین:
۱. مطمئن بشید که بچه‌تون در طول روز فعالیت بدنی کافی داره.
ورزش به رشد مغز کمک می‌کنه، مخصوصاً بخش جلویی مغز (لوب فرونتال) که مسئول سیستم توجه ماست.
۲. تشویقش کنید وقت‌هایی رو تو طبیعت بگذرونه.
هوای تازه، نور آفتاب، حرکت بدن و ریتم آهسته‌ی طبیعت، همگی به رشد مغز و تقویت تمرکز کمک می‌کنن.
۳. غذاهای مناسب برای مغز بهش بدین.
پروتئین، میوه و سبزی، چربی‌های مفید و کربوهیدرات‌های پیچیده خیلی خوبن. از غذاهای پرقند و فراوری‌شده باید دوری کرد. مثلاً سیب با کره‌ی بادام‌زمینی و یه لیوان آب خیلی بهتر از دونات و آب‌میوه‌ست برای تمرکز.
۴. خواب کافی و منظم خیلی مهمه.
بچه‌تون باید به‌موقع بخوابه و شب کامل استراحت کنه. حضور گوشی و تبلت تو اتاق خواب باعث پرت شدن حواس و اختلال در خواب می‌شه.
۵. زمان استفاده از صفحه‌نمایش رو متناسب با سن بچه مدیریت کنین.
هر نیم ساعت یه‌بار استراحت بدین، از کنترل‌های والدین استفاده کنین تا به توافقی که با بچه‌تون دارین پایبند بمونه. من اپ «پیناردین» رو استفاده می‌کنم و پیشنهادش می‌دم چون خیلی ساده و کاربردیه.
۶. خودتون هم الگوی خوبی باشین.
رفتار خود شما خیلی مهمه! وقتی شما هم گوشی رو کنار می‌ذارین، تحرک دارین و با تمرکز کار می‌کنین، بچه‌تون هم ازتون یاد می‌گیره.
چند راهکار برای تمرکز بیشتر موقع انجام تکالیف
تکالیف مدرسه مخصوصاً بعد از یه روز طولانی می‌تونه برای بچه‌ها سخت باشه. ولی با چند نکته‌ی ساده می‌تونین بهشون کمک کنین راحت‌تر تمرکز کنن:
-
توی تکالیف طولانی، هر ۱۰ تا ۲۰ دقیقه یه‌بار (بسته به سن بچه) زمان استراحت تعیین کنین. این استراحت‌ها باید شامل حرکت باشن—مثل کشش، راه رفتن، طناب زدن یا دویدن.
-
از چندوظیفگی رسانه‌ای موقع انجام تکالیف جلوگیری کنین. تلویزیون خاموش، گوشی و اپ‌های حواس‌پرت‌کن کنار گذاشته بشن. اپ «پیناردین» حتی اجازه می‌ده دسترسی به بعضی اپ‌ها رو برای مدت خاصی ببندین.
-
می‌تونین از اپ‌هایی مثل Focus Keeper استفاده کنین که تایمر تصویری دارن و برای کارهای کسل‌کننده انگیزه ایجاد می‌کنن.
-
فضای فیزیکی مناسبی برای انجام تکالیف فراهم کنین. سر و صدای اضافه رو کم کنین، اجازه بدین بچه تو موقعیت راحتی کار کنه (حتی اگه رو زمین دراز کشیده)، و رفت‌و‌آمد و صحبت‌های اطراف رو تا حد ممکن محدود کنین.
در نهایت باید گفت که مشکل تمرکز تو بچه‌ها و نوجوان‌ها کاملاً رایجه. والدینی که به این موضوع اهمیت می‌دن و براش وقت می‌ذارن، می‌تونن قبل از اینکه بچه‌ها وارد دنیای بزرگسالی بشن، کمک بزرگی به رشد ذهنی‌شون بکنن. چند اقدام ساده—مخصوصاً در مدیریت درست ابزارهای دیجیتال—می‌تونه تفاوت بزرگی ایجاد کنه.
