واضحه که شبکه‌های اجتماعی تبدیل به بخش بزرگی از زندگی بیشتر بزرگ‌ترها و نوجوان‌ها شده. از ارتباطات اجتماعی گرفته تا سیاست و اخبار دنیا، و البته سرگرمی، استفاده نوجوان‌ها از شبکه‌های اجتماعی هر روز بیشتر می‌شه. طبق گزارش سالانه ما در سال ۲۰۲۳، بچه‌ها به طور میانگین روزی ۱۱۲ دقیقه در تیک‌تاک وقت می‌گذرونن؛ اپلیکیشنی که بیشترین استفاده رو بین بچه‌ها داره.
درسته که اثرات منفی شبکه‌های اجتماعی روی بچه‌ها و نوجوان‌ها بارها بررسی شده، اما واقعیت اینه که مزایای زیادی هم می‌تونه برای بچه‌هامون داشته باشه. استفاده سالم از شبکه‌های اجتماعی می‌تونه فرصت‌های خوبی برای ارتباط اجتماعی، یادگیری و حمایت عاطفی فراهم کنه که به همه جنبه‌های زندگی بچه‌ها کمک می‌کنه. نکته اصلی اینه که این فضاها رو آگاهانه وارد زندگی کنیم تا نوجوان‌هامون یاد بگیرن چطور به شکل سالمی از شبکه‌های اجتماعی استفاده کنن.
آیا شبکه‌های اجتماعی برای بچه‌ها مزیتی دارن؟
از خیلی جهات، شبکه‌های اجتماعی واقعاً تونستن به وعده‌شون عمل کنن و یه پلتفرم برای تعامل مثبت بین آدم‌ها و اشتراک‌گذاری تجربه‌های زندگی‌شون فراهم کنن. خیلی از نوجوان‌ها از این اپ‌ها برای در ارتباط موندن با دوست‌هاشون بیرون از مدرسه و اشتراک‌گذاری محتوای سرگرم‌کننده یا آموزشی استفاده می‌کنن.
شبکه‌های اجتماعی می‌تونن یه ابزار عالی برای ارتباط‌گیری با دوستای جدید باشن و باعث بشن بچه‌ها در جریان زندگی همدیگه بمونن و با هم تعامل داشته باشن. این فضاها همچنین کمک می‌کنن تا نوجوان‌ها مهارت‌های ارتباطی‌شون رو تقویت کنن و اعتمادبه‌نفس بیشتری تو تعامل‌های واقعی پیدا کنن.
در واقع، تحقیقات نشون می‌ده که استفاده سالم از شبکه‌های اجتماعی می‌تونه راه مؤثری برای تقویت آموزش و سلامت روان نوجوان‌ها باشه. جدا از این فواید کلی، استفاده سالم از این فضاها تو موقعیت‌های خاص هم می‌تونه بسیار مفید باشه:
۱. پیدا کردن جامعه (Community)
شبکه‌های اجتماعی یه راه عالی برای پیدا کردن گروه‌هایی هستن که علایق، دغدغه‌ها و نیازهای مشابهی دارن. نوجوان‌ها می‌تونن با آدم‌هایی که شبیه خودشون فکر می‌کنن ارتباط بگیرن و درباره سرگرمی‌ها یا مسائل مشترک صحبت کنن. این موضوع به‌ویژه برای بچه‌هایی که ممکنه احساس طردشدگی یا تنهایی داشته باشن خیلی کمک‌کننده‌ست؛ چون شبکه‌های اجتماعی یه فضای امن برای تعامل با آدم‌هایی مثل خودشونه و کمک می‌کنه بفهمن تنها نیستن.
۲. ساختن پلتفرم شخصی
بعضی بچه‌ها واقعاً دارن تلاش می‌کنن تا استعدادهاشون رو نشون بدن و دنبال علاقه‌هاشون برن. شبکه‌های اجتماعی یه راه عالیه برای به اشتراک گذاشتن کارهاشون با بقیه. مثلاً ممکنه نوجوانی طراحی کنه و آثارش رو تو شبکه‌های اجتماعی منتشر کنه تا بازخورد بگیره، دیده بشه، یا حتی کارهاش رو بفروشه. این راه خوبی برای گسترش شبکه ارتباطی و پیدا کردن آدم‌هایی از همون حوزه کاریه؛ چیزی که برای دانشمندها یا هنرمندهای آینده خیلی هیجان‌انگیزه!
۳. انجام کارهای خوب
شاید از همه مهم‌تر اینه که شبکه‌های اجتماعی دارن به بچه‌هامون یاد می‌دن که صدای اون‌ها شنیده می‌شه و می‌تونن تو دنیا اثر بذارن. اپ‌هایی مثل اینستاگرام و توییتر ابزارهایی مؤثر برای بالا بردن آگاهی درباره مسائل مهم جهانی هستن. نوجوان‌ها حتی می‌تونن تو موضوعاتی مثل جنگل‌زدایی یا گرسنگی جهانی با امضا کردن دادخواست‌ها، کمک‌های مالی یا شرکت تو تجمع‌ها نقش داشته باشن. این باعث می‌شه یاد بگیرن شهروندانی مسئول و انسان‌هایی مهربون و جهانی‌نگر باشن.
چطور کمک کنیم بچه‌ها از شبکه‌های اجتماعی سالم استفاده کنن؟
با توجه به اینکه شبکه‌های اجتماعی هم جنبه‌های مثبت و هم منفی دارن، خیلی مهمه که یه برنامه درست‌وحسابی برای استفاده بچه‌ها از این فضاها داشته باشیم تا بیشترین بهره رو ببرن و کم‌ترین آسیب رو ببینن. برخی مطالعات مزایا و معایب شبکه‌های اجتماعی رو بررسی کردن تا بفهمیم چطور می‌تونیم به فرزندمون کمک کنیم عادت‌های دیجیتالی سالم‌تری بسازه.
اینجا چند تا پیشنهاد از اون تحقیقات و چند تا هم از تجربه خودمه که می‌تونه مفید باشه:
۱. دنبال کردن حساب‌های متنوع
وقتی حساب‌های مختلفی رو دنبال می‌کنیم، با آدم‌ها، ایده‌ها و جاهای بیشتری آشنا می‌شیم. تو دنیای امروز، لازمه که مسائل مختلف رو از زاویه‌های متفاوت ببینیم تا تصویر کامل‌تری داشته باشیم.
با فرزندتون درباره اهمیت بررسی اطلاعات از منابع مختلف صحبت کنین و کمک کنین این تمرین رو تو شبکه‌های اجتماعی انجام بده.
۲. آگاهانه رفتار کردن
یکی از راه‌های حفظ سلامت روان تو شبکه‌های اجتماعی اینه که هر از گاهی مکث کنیم و ببینیم موقع اسکرول کردن چه احساسی داریم. اگه بچه‌تون بعد از استفاده از شبکه‌های اجتماعی معمولاً ناراحت، عصبانی یا غمگین می‌شه، شاید وقتشه یه تغییری تو برنامه‌ش بده، یه مدت استراحت کنه یا کار دیگه‌ای انجام بده.
باهاش درباره احساساتش حرف بزنین و بهش کمک کنین به بدن و ذهن خودش گوش بده تا بهتر بفهمه چی باعث حال خوب یا بدش می‌شه.
۳. زمان‌های بدون دستگاه تعیین کنین
مثل هر چیز دیگه‌ای، استفاده از شبکه‌های اجتماعی هم باید متعادل باشه. تعیین زمان‌هایی تو روز که استفاده از موبایل یا تبلت ممنوعه، باعث می‌شه بچه‌تون سراغ فعالیت‌های دیگه بره و استفاده از دستگاه‌هاش رو متعادل کنه.
مثلاً می‌تونین میز غذا رو به یه منطقه بدون موبایل تبدیل کنین تا موقع غذا خوردن با هم صحبت کنین، نه اینکه هر کسی تو دنیای خودش باشه. این باعث می‌شه مهارت‌های ارتباطی تو دنیای واقعی هم تقویت بشه.
۴. فید شبکه اجتماعی رو مثبت نگه دارین
اگه بچه‌تون مدام محتواهایی می‌بینه که حالش رو بد می‌کنه، وقتشه یه سری حساب‌ها رو آنفالو کنه. دام مقایسه، ترول‌ها (Trolling) و قلدری آنلاین واقعاً وجود دارن – مخصوصاً برای نوجوان‌ها.
کمکش کنین که محتواهای مثبت‌تری تو فیدش ببینه. البته این به این معنی نیست که هیچ‌وقت با اخبار ناراحت‌کننده روبه‌رو نمی‌شه، ولی کمک می‌کنه فضای آنلاین تبدیل به محیطی حمایتی‌تر برای سلامت روان بشه.
۵. استفاده از ابزارهای مدیریت دیجیتال
اگه بچه‌تون نمی‌تونه خودش استفاده از شبکه‌های اجتماعی رو مدیریت کنه، اپ‌های کنترل والدین می‌تونن کمک‌کننده باشن. ابزارهایی مثل پیناردین برای تعیین محدودیت زمانی و فیلتر کردن برنامه‌ها خیلی مفیدن. خودم برای بچه‌هام ازش استفاده می‌کنم و به خانواده‌های کلینیک هم توصیه‌ش می‌کنم.
اگه فکر می‌کنین بچه‌تون داره از شبکه‌های اجتماعی بد استفاده می‌کنه، چی کار کنین؟
اگه احساس می‌کنین فرزندتون داره رفتار ناسالمی تو استفاده از شبکه‌های اجتماعی نشون می‌ده، بهترین کار اینه که یه گفت‌وگوی مستقیم و محبت‌آمیز باهاش داشته باشین. آروم و منطقی باهاش صحبت کنین تا بهتر بفهمه کجای کار ایراد داره و چطور می‌تونه استفاده مسئولانه‌تری از فضای دیجیتال داشته باشه.
اگه لازم شد، می‌تونین با هم یه برنامه استفاده از شبکه‌های اجتماعی طراحی کنین. مثلاً از روش‌هایی که بالا گفتیم کمک بگیرین، زمان برای فعالیت‌های حضوری تعیین کنین یا از محدودیت زمانی روی اپ‌ها استفاده کنین. هر راهکاری که انتخاب می‌کنین، یادتون باشه که باید با همکاری خود بچه باشه.
این فرایند باعث می‌شه بچه‌تون مسئولیت‌پذیرتر بشه و یاد بگیره چطور زمانش رو بهتر مدیریت کنه. ضمن اینکه وقتی خودش تو طراحی برنامه نقش داشته باشه، احتمال بیشتری داره که بهش پایبند بمونه.
یادتون نره: شما و بچه‌تون تو یه تیم هستین، با یه هدف مشترک؛ کمک به ایجاد عادت‌های سالم تو همه جنبه‌های زندگی. اگه بتونیم کمک کنیم بچه‌ها از مزایای شبکه‌های اجتماعی استفاده کنن و در عین حال اثرات منفی رو کم کنیم، سلامت روانشون هم تو حال و هم تو آینده بهتر حفظ می‌شه.
