وقتی صحبت از تقویت تاب‌آوری در بچه‌ها می‌شه، همه والدین می‌دونن منظور چیه: کمک به بچه برای اینکه دانش، اعتماد به نفس و قدرت لازم رو برای کنار اومدن با سختی‌ها، مدیریت شرایط مبهم و عبور از تجربه‌های ناراحت‌کننده یا آسیب‌زا به‌دست بیاره.
اما وقتی حرف از تاب‌آوری دیجیتال می‌زنم، خیلی از والدین مطمئن نیستن که دقیقاً منظور چیه. و این موضوع از دو جهت جای تأسفه. اول اینکه، تاب‌آوری دیجیتال در واقع همون مفهوم تاب‌آوری معمولیه، فقط در بستر دنیای آنلاین. دوم اینکه این نوع از تاب‌آوری، توی دنیای امروز، فوق‌العاده مهمه.
ولی اصلاً تاب‌آوری دیجیتال یعنی چی؟ و چرا یاد گرفتن این مهارت برای بچه‌ها این‌قدر ضروریه؟
تاب‌آوری دیجیتال یعنی چی؟
بهترین تعریفی که تا حالا از تاب‌آوری دیجیتال دیدم، مربوط به Digital Resilience Working Group از شورای بریتانیا برای ایمنی کودکان در اینترنته:
«تاب‌آوری دیجیتال یعنی اینکه فرد بتونه تشخیص بده چه زمانی در فضای آنلاین در معرض خطره، بدونه اگه مشکلی پیش اومد باید چیکار کنه، از تجربه‌های حضورش در فضای دیجیتال درس بگیره و توانایی این رو داشته باشه که از سختی‌ها و ناراحتی‌های آنلاین عبور کنه.»
این گروه، یک چارچوب کاربردی هم طراحی کرده تا به والدین و بچه‌ها کمک کنه مفهوم تاب‌آوری دیجیتال رو بهتر درک کنن:
-
درک (Understand): بچه بتونه موقعیت‌های خطرناک رو در فضای آنلاین تشخیص بده و تصمیم‌های آگاهانه بگیره.
-
آگاهی (Know): بدونه در مواقع نیاز، چطور و از چه منابعی کمک بگیره.
-
توانایی بازیابی (Recover): اگه مشکلی پیش اومد، بتونه با حمایت مناسب، خودش رو از نظر روحی و روانی بازیابی کنه.
-
یادگیری (Learn): از تجربه‌هاش درس بگیره و در آینده انتخاب‌های بهتری داشته باشه.
چرا تاب‌آوری دیجیتال این‌قدر مهمه؟
-
بچه‌ها زمان زیادی رو در اینترنت می‌گذرونن. بچه‌های ۸ تا ۱۲ ساله در آمریکا، به طور میانگین روزی نزدیک به ۵ ساعت پای سرگرمی‌های دیجیتال هستن. این عدد برای نوجوان‌ها به بیش از ۷.۵ ساعت می‌رسه (منبع). بر خلاف تجربه‌های دنیای واقعی که می‌شه با فاصله گرفتن جسمی تا حدی مدیریت‌شون کرد، تجربه‌های آنلاین همیشه در دسترس‌ان و قطع نمی‌شن.
-
هرچی زمان بیشتری در اینترنت بگذرونن، خطرات بیشتری هم تهدیدشون می‌کنه. از هر ۴ نفر کاربر اینترنت، یکی نوعی از آزار آنلاین رو تجربه کرده و ۳۶٪ از کاربران، قربانی آزار اینترنتی بودن. ۸۷٪ از بچه‌ها هم شاهد این نوع رفتارها بودن. با شروع کرونا و افزایش حضور بچه‌ها در فضای مجازی، میزان آسیب‌های آنلاین هم بیشتر شد. همون‌طور که لورن سیگر-اسمیت، مدیرعامل Kidscape گفته: «آزار آنلاین یه موضوع رو به رشده و بر خلاف حیاط مدرسه، می‌تونه ۲۴ ساعته بچه‌ها رو درگیر کنه. پس والدین باید یاد بگیرن چطور از همون سن پایین، تاب‌آوری دیجیتال رو در بچه‌ها تقویت کنن.»
-
اتفاق‌های آنلاین، خیلی وقت‌ها از چشم بزرگ‌ترها پنهونه. خیلی از تجربه‌های منفی، توی چت‌ها و فضاهای خصوصی رخ می‌دن، بدون اینکه کسی ببینه یا متوجه بشه. بچه‌ها ممکنه نتونن چیزی که تجربه کردن رو توضیح بدن و تنها بمونن. گاهی تجربه‌های آنلاین حتی از دعواهای مدرسه‌ای هم سنگین‌تره.
-
بچه‌هایی که تاب‌آوری دیجیتال دارن، زودتر خودشون رو جمع‌وجور می‌کنن. هم سریع‌تر از آسیب‌های آنلاین عبور می‌کنن، هم کمتر اشتباهات تکراری می‌کنن، هم در بلندمدت کمتر با مشکلات روانی مواجه می‌شن.
چطور به فرزندمون کمک کنیم تاب‌آوری دیجیتال پیدا کنه؟
۱. از سن پایین مفهوم «مرز داشتن» رو یادش بدین.
وقتی بچه هنوز کوچیکه، احتمالاً شما تصمیم می‌گیرین چه محتوایی ببینه یا چه بازی‌هایی انجام بده. اما هر چی بزرگ‌تر می‌شه، بیشتر با شبکه‌های اجتماعی، محتوای آزاد و جوامع گسترده‌تری مواجه می‌شه. در همین مرحله‌ست که تاب‌آوری دیجیتال خیلی ضروری می‌شه.
ولی یاد گرفتن ابزارهای لازم برای این تاب‌آوری، باید از همون روزای اول شروع بشه. وقتی تازه با صفحه‌نمایش آشنا می‌شه، تعیین محدوده زمانی برای استفاده از صفحه، بهش یاد می‌ده که خودش باید کنترل استفاده از تکنولوژی رو در دست داشته باشه و اینکه زندگی فقط داخل صفحه نیست.
۲. بهش دانش لازم برای تصمیم‌گیری آگاهانه رو یاد بدین.
با بزرگ‌تر شدن بچه، ممکنه از بازی‌های ساده و ویدیوهای بچه‌گانه، به سراغ اپ‌ها و پلتفرم‌های پیچیده‌تر بره. پس لازمه درک درستی از موارد زیر داشته باشه:
-
چطور تنظیمات حریم خصوصی (Privacy settings) رو کنترل کنه
-
فرق بین دوست واقعی و غریبه آنلاین رو بشناسه
-
بفهمه به‌عنوان یه شهروند دیجیتال، رفتار خودش هم مهمه و ردپای دیجیتال (Digital footprint)ش همیشه باقی می‌مونه
-
همچنان مرزها رو بشناسه و بتونه بین دنیای واقعی و مجازی تعادل ایجاد کنه
۳. گفت‌وگو درباره فضای آنلاین رو به یه عادت خانوادگی تبدیل کنین.
اگه از همون اول بچه عادت کنه درباره فعالیت‌های آنلاینش راحت حرف بزنه، بعداً هم می‌تونه درباره موضوعات پیچیده‌تر باهاتون حرف بزنه. بهش اطمینان بدین که همیشه می‌تونه بدون ترس از قضاوت، بیاد و ازتون کمک بخواد. فضای گفت‌وگو رو سبک و صمیمی نگه دارین و یادش بدین که اشتباه کردن طبیعیه.
۴. تو سن نوجوانی، استقلالش رو حمایت کنین.
وقتی فرزندتون به سن نوجوانی می‌رسه، معمولاً آزادی بیشتری برای استفاده از اینترنت پیدا می‌کنه. در همین دوران هویتش رو می‌سازه، ممکنه با چالش‌هایی مثل تصویر بدن، هویت جنسی یا روابط اجتماعی دست‌و‌پنجه نرم کنه. شبکه‌های اجتماعی هم گاهی می‌تونن فشار زیادی وارد کنن.
اینجاست که باید خودآگاهی رو در بچه تقویت کنین. کمکش کنین بفهمه چه چیزی باعث حال بدش می‌شه و چطور ازش فاصله بگیره. اگه مشکلی داشت، تشویقش کنین با شما، دوست قابل‌اعتماد یا منبع مطمئن صحبت کنه.
۵. از ابزارهای کنترل والدین مثل Pinardin کمک بگیرین.
بچه‌ها هر کدوم با سرعت متفاوتی مهارت‌های اجتماعی و عاطفی پیدا می‌کنن. برای همین هم قوانین سنی اپ‌ها همیشه جواب نمی‌دن. به‌عنوان والد آگاه، شما بهتر از هر کسی می‌تونین رشد فرزندتون رو بسنجین. با استفاده از ابزارهایی مثل Pinardin، می‌تونین تجربه آنلاین بچه رو با سطح تاب‌آوری دیجیتالش تنظیم کنین.
مثلاً تا زمانی که مهارت کافی نداره، می‌تونین سایت‌ها یا اپ‌های نامناسب رو ببندین، محدودیت زمانی بذارین یا جست‌وجوی ایمن (Safe Search) رو فعال کنین تا از خطرات دور بمونه. وقتی بزرگ‌تر شد و تونست خودش فضای سالم رو تشخیص بده، می‌شه بعضی محدودیت‌ها رو برداشت.
با این کار، می‌تونین بین استقلال و امنیت، یه تعادل سالم پیدا کنین؛ تو دنیایی که مهارت کنار اومدن با فضای دیجیتال، از نون شب هم واجب‌تره.
